صفحه نخست » جزییات-خبر » علمی

Click this bar to view the full image.

ماده ، شکلی از انرژی است . ماده ‌زنده ، انرژی سازمان یافته ای است که حالت ناپایدار خود را حفظ میکند. مغز، آن قسمت از ماده ‌زنده است که به هماهنگ کردن چنین سازمانی اختصاص یافته است. تا اینجا درست ، اما غیرممکن است بتوان پله بعدی را در تکامل با این جملات ساده و منجمد بیان کرد. حیات ، یک موضوع شیمیایی و فیزیکی است ، اما ذهن را نمیتوان اینگونه تحلیل کرد؛ و بنظر میرسد که مستقل از انرژی باشد.
ذهن ، چیزی است که آنرا تجزیه میکنیم بدون آنکه مشاهده کنیم. فیزیولوژیست موج الکتریکی گذرانده ای از سطح مغز زنده را می بیند و بدرستی آن را بعنوان یکی از علائم ذهن تعبیر میکند، اما وسایل او از عهده‌ غولی که این موج را در سطح مغز بوجود می آرود بر نمی آید. اتولوژیست ، طرحهای رفتار را مطالعه میکند، و در اینجا او نیز میتواند تجلیات ذهن را ببیند؛ او حتی میتواند تغییراتی در رفتار بوجود‌ آورد که در ارتباط با تغییری در ذهن باشد، اما هیچیک از اینها او را چندان به حل مسأله نزدیکتر نمی کند. ذهن ، منشأ آگاهی است ، و احتمالاً بزرگترین کمکی که تاکنون اتولوژی تطبیقی کرده است کشف چیزی شبیه هشیاری در گونه های دیگری از موجودات زنده غیر از انسان است که باید در دوران تکامل چندین بار تکامل یافته باشد.
بنظر میرسد که طی پنج میلیون سال گذشته ، تکامل بیشترین انرژی خلاقه خود را در فرآیند رشد انسان متمرکز کرده است. این تمرکز قوا ، گونه ای بوجود آورده است که حتی با نزدیکترین اقوام حیوانیش تفاوت بنیادی دارد، اما من معتقدم که این تفاوت ، حتی در موضوعات مبهم و پیچیده مربوط به ذهن ، تنها در درجه شدت و ضعف آنست. قصد ندارم تقاوت بین انسان و حیوان را کم اهمیت جلوه دهم ، اما نمی توانم با آن که انسان را خارج از نظم طبیعت جای میدهند موافق باشم . فهرست هایی که از مشخصه های خاص انسان تهیه میکنند. معمولاً شامل مواردی از این قبیل است : ظرفیت تفکر انتزاعی ، تو انایی در ساخت و کاربردها نمادها، و مشغولیت به طرحهای رفتاری بی معنی مانند بازی. اما حالا ما میدانیم که حتی پرندگان میتوانند مفاهیم انتزاعی را شکل دهند. کلاغ سیاه را میتوان چنان تعلیم داد که ظرف غذا را فقط از روی تعداد لکه هائی که با آنها علامتگذاری شده است انتخاب کند. زبان رقص زنبوران عسل یک نمونه‌ شگفت از زبان نمادی است ، که زنبورها توسط آن اطلاعات پیچیده ای را منتقل میکنند از قبیل اینکه جستجو در پی چیست ، و در چه جهت ، و تا کجا ، و چه چیزهایی در راه وجود دارد . و بازی ، نه تنها در میان حیوانات هم اتفاق میفتد، بلکه ممکن است مفاهیم زیبایی شناختی بهمراه داشته باشد. مانند مجذوبیت و مهارتی که شمپانزه در برابر قلم مو از خود نشان میدهد.
برای من این پیوستگی نشانگر آنست که هیچکدام از کیفیات انسان جدید نیست . برای ساخته شدن ما هیچ مولفه ای از مغز یا رفتار ما ، از طریق فوق طبیعی بر ما افزوده نشده است. نمیتوان وجود هیچیک از تواناییهای ما را در بعضی حیوانات دیگر انکار کرد، اما کاری که ما کرده ایم مرتب کردن همه چیز در مسیری کاملاً جدید است. انسان الگوی منحصر بفردی است، ترکیبی جدید و نیرومند از استعدادهای کهنه . یکی یا چند تا از این استعدادها، مدت زیادی غالب بوده اند و بقیه را بنحو موثری تحت الشعاع خود قرار داده اند، اما اکنون اندک اندک به بازیافتن تعداد بیشتری از این مواهب فوق العاده آغاز کرده ایم.
در این بخش می خواهم نگاهی بیندازم به بعضی از علائم ذهن و کارهای شگفتی که می توانیم به کمک آنها انجام دهیم.

علائم ذهـن

در سال 1957 ، بعد از یک رشته آزمایش روی سلاحهای هسته ای در اقیانوس اطلس ، خطر تشعشع رادیواکتیو مورد توجه قرار گرفت. سازمان بهداشت جهانی در مارس همانسال اخطاریه ای درباره آثار ژنتیک تشعشع منتشر کرد ، و کمی بعد از آن فیزیولوژیستها با وحشت از گوشه و کنار دنیا اعلام داشتند که تعداد گلبولهای سفید خون عده زیادی از بیماران در حال تغییری سریع و احتمالاً زیان آورست. اتفاقاً آثار ناشی از تشعشعات واکنشهای هسته ای بود اما نه در اقیانوس اطلس. 1957 و 1957 ، سالهای فعالیت شدید هسته ای بودند ، اما فعالیتهایی خارج از کنترل هر پیمان منع آزمایش اتمی ، زیر انفجاراتی که زمین را مورد تابش قرار داده بود در خورشید اتفاق می افتد.
این اکتشاف در قلمرو دانش نوپایی قرار گرفته است که حساسیت حیات را به تحریکات بسیار ظریف دنبال میکند، اما زمانه و ما هنوز این فرض اشتباه را تکرار میکنیم که تنها وقایع برجسته و واضح حول ما دارای اهمیتند. این نوع نزدیک بینی ، بیاد اسب مسأله حل کن مشهوری که در قرن نوزدهم در اروپا دانشمندان عقیده داشتند که حیوان مسائلی را که روی تخته سیاه مقابلش مطرح میشود واقعاً حل میکند، به این ترتیب که با نگاه کردن به حرکات غیرارادی خود دانشمندانی که در انتظار حل مسأله از خویش بروز میدادند، اطلاعاتی را که برای جواب صحیح لازم داشت بدست می آورد. قسمت بزرگی از ارتباط حیوانات براساس تعبیر تظاهرات ظریف حالات دیگر همنوعانشان است ، و اسب بهمین ترتیب در برابر جمع دانشمندان برجسته چنانکه گویی آنها نیز از اسبند واکنش نشان داده است.
به زبان فیزیولوژیک ، فاصله ای که ما را از دیگر حیوانات جدا میکند چندان عریض نیست ، و علیرغم این حقیقت که ما اکنون زبان گفتاری استادانه و سیستمهای ارتباطی پیچیده دیگری داریم، بدنهای ما هنوز علائم احساسات داخلی ما را نشان میدهند و ما هنوز بطور غریزی به این علائم پا سخ میدهیم. وقتی به بحثی در رادیو گوش میکنیم دقیقاً می فهمیم گوینده چه میخواهد بگوید، اما در جاهائیکه القاء‌ عاطفی بیشتری مورد نظر است ، کمبود رویت را حس میکنیم. هر کس که یکبار از تلفن استفاده کردهن باشد میداند که انتقال احساسات پیچیده واقعی ، فقط بکمک صدا ، چقدر مشکل است ، و برای مثال چقدر آسان بکسی که شما را نگاه نمیکند میتوانید دروغ بگویید . ناشنوایان نیز که از طریق صدا اطلاعاتی دریافت نمی کنند. ارتباط با حرکات بدنی را می آموزند ، و امروزه دانشجویان زبان بدن یا « کینه سیکس» این استعداد قدیمی را آلت تحقیق و تجزیه و تحلیل روانی جدید کرده اند.
مطالعات آزمایشگاهی و بالینی زبان بدن نشان داده است که این زبان اغلب درست بعکس ارتباط گفتاری است و شخصی که میگوید « من نمی ترسم » همان لحظه در حال ارسال علائم اتوماتیکی میباشد که ترس او را برملا میکند. تظاهرات خارجی احساسات داخلی بهیچوجه محدود به ماهیچه های بلند نیست ، بلکه حتی در چشمها هم میتوان آنرا مشاهده کرد. اکهاردمس در دانشگاه شیکاگو کشف کرده است که رابطه مستقیمی بین فعالیت مغزی و اندازه‌ مردمک چشم وجود دارد. او طی رشته آزمایشهایی که در آنها از چشم افراد مورد آزمایش در حین تماشای تصاویر گوناگون عکسبرداری می شد، دریافت که مردمکها موقع نگاه کردن به یک تصویر جذاب یا جالب منبسط میشوند و موقعی که تصویر تنفرآور یا بیمزه است منقبض میگردند. و برای اینکه نشان بدهد که ما به چنین تغییراتی در اشخاص دیگر بطور خودکار پاسخ میدهیم، به عده ای مرد دو تصویر از یک دختر جذاب نشان داد که درست مانند هم بودند و فقط در یکی از تصویرها مردمک چشمهای دختر را دستکاری کرده بودند تا درشتتر شود. وقتی در مورد این عکسها از این افراد سوال شد، همگی گفتند که بین این دو عکس تفاوتی نمی توانند ببینند، اما چشمان آنها نشان داد که واکنش آنان در برابر دختر با مردمک درشت تر بسیار قویتر بوده است. آنها احتمالاً این یکی را جذاب تر یافته بودند چون ناهشیارانه علامتی را که دختر داده بود خوانده بودند که میگفت « من به شما علاقه مندم ».
تعجب آور نیست اگر واکنش مردمک مستقیماً با فعالیت مغزی مربوط باشد. از نظر جنین شناسی و کالبد شناسی، چشم دنباله‌ مغز است ، و نگاه کردن به درون آن تقریباً مانند دیدزدن قسمتی از خود مغز از درون یک روزنه است. کنش انعکاسی چشم در برابر نور بوسیله‌ دستگاه اعصاب پاراسمپاتیک تعیین میشود، و پاسخ هیجانی بوسیله‌ دستگاه اعصاب سمپاتیک. بنابراین در اینجا هر دو شاخه‌ مستقل شبکه عصبی ما در کارند، و می توان انتظار داشت که قسمتهای دیگر بدن هم که بوسیله‌ این دستگاه ها کنترل می شود ، علائم مغز را نشان دهند.
در حالات هیجانی ، واکنشهای مردمک با افزایش ضربان قلب و فشار خون ، تند شدن تنفس ، و خارج شدن بیشتر عرق از بدن همراه است. یکی از اولین جاهایی که عرق ظاهر می شود کف دستهاست ، که به واکنش پسیکوگالوانیک معروف است. در سطح پوست جریانی الکتریکی برقرار است که بهنگام اضطراب افزایش می یابد. از این خاصیت بوسیله اندازه گیری مقاومت الکتریکی پوست در آزمایشهایی که دروغ سنجی نامیده می شود استفاده میکنند. نتایج چنین آزمایشهایی را معمولاً نمی توان به دادگاه عرضه کرد، زیرا دلیل بر راست یا دروغ بودن ادعای شخص نمی شوند، بلکه فقط معیاری برای تنشهای هیجانی هستند. این حالت را اغلب از فاصله دور نیز میتوان تشخیص داد، مثل موقعی که شخص عصبانی کف دستهای مرطوبش را بهم میمالد یا به رانش میکشد تا خشک شوند. این را هنگام دست دادن نیز میتوان فهمید، و این خود میتواند توضیحی از منشأ‌ عادت دست دادن نیز باشد ، که بیش از آنکه بمعنای سنتی نداشتن اسلحه باشد، معنی زیست شناسانه دارد.
ظاهراً علت اینکه بجای آرنجها یا پشت گوشها ، کف دستها عرق میکند مربوط میشود به نوع دیگری از علامت دادن از راه دور : ارتباط بوسیله‌ بو . بیشتر پستانداران قلمروشان را با تراوش غدد بودار مخصوصی علامت گذاری می کنند. بعضی از انواع بزهای کوهی غده هایی در پا دارند و هر جا که میروند مسیر مشخصی از خود بجا میگذارند ؛ بعضی دیگر مجبورند مدفوع خود را لگد کنند و بوی آنرا با پای خود به اطراف ببرند. موشهای درختی نخست چاله را از ادرار پر میکنند، سپس در آن پا فرو میکنند و به اطراف میدوند، در حالیکه جا پاهای بودارشان باقی میماند. بوش بیبی و میمون پوزه دراز قبل از هر پرش مستقیماً در دستهای خود ادرار میکنند، و لذا هر شاخه ای را که بدست میگیرند، برای اشغال کننده بعدی یک آگهی هشدار است، که درست به اندازه‌ پلاکتهایی که ما بر سر در اتاق کار و تیرهای درب ورودی میزنیم مشخص است.
مشخصترین نواحی پخش بو در انسان ریختها کف بیمودی دستها و پاهاست. در بیشتر انسان ریختهای بزرگتر در ازای حس بویایی، حس بینائی رشد کرده است، اما باز بنظر میرسد که از بینی های خود زیاد استفاده میکنند. هیچکدام از میمونهای بزرگ در دستهای خود ادرار نمیکنند، اما همگی غده های عرق بسیار تکامل یافته ای در کف دستهای خود دارند، و ظاهراً بوی این عرق برای افراد مختلف متفاوت است. برای تصدیق این اختلاف لازم نیست بسراغ شمپانزده برویم. قسمتی از بوی کف دست ناشی از تغذیه است اگر چند ساعت بعد از خوردن مارچوبه کف دستهای خودتان را بو کنید، متوجه خواهید شد که از منافذ پوستتان بوی مشخصی بمشام میرسد. اما قسمتی از این بو هم منشأ‌ جنسی دارد. فیزیولوژی داخلی را هورمونها تنظیم می کنند ، و امروزه معلوم شده است که مواد شیمیائی مشابهی هم در بدن هست که برای ارتباط و تنظیم فیزیولوژی دیگران از بدن بخارج ترشح می شود. این مواد را فرومون مینامند. ملخ مهاجر این مواد را برای رشد نوزادانش ترشح میکند، و مورچه برای اثرگذاری در رفت و برگشت به لانه از آن استفاده میکند، و پروانه های ماده برای جلب نرها از فاصله ای دور آنرا بکار میبرند. در انسان نیز معلوم شده است که در توانایی بویدن بعضی مواد تفاوتهای جنسی مهمی وجود دارد. یک زیست شناس فرانسوی گزارشی درباره‌ یک نوع لاکتون مصنوعی داده است که فقط زنان بالغ قادر به تشخیص بوی آن هستند و در زمان تخمک گذاری هم آنرا واضحتر حس میکنند. مردان و دختران جوان هرگز قادر به استشمام آن نیستند. مگر آنکه قبلاً مقدار زیادی هورمون زنانه استروژن به آنها تزریق شده باشد. بنظر میرسد که قسمتی از بوی طبیعی بدن انسان ناشی از ماده ای شیمیائی بسیار مشابه با این لاکتون است که درون غدد عرق و بیشتر از همه غدد عرق کف دستها وجود دارد. بنابراین در لحظات تنش هیجانی نه تنها کف دست مرطوب میشود، بلکه درین میان خواسته ها ، جنسیت ، و هویت فرد نیز مخابره میشود.
منبع:فوق طبیعت/دکتر لایال واتسون/ترجمه: شهریار بحرانی & احمد ارژمند

Original thread: ذهن و علائم آن در انسان, Author: manoo, Site: تالار گفتگوی پرشین پت(مای پت)