صفحه نخست » سگ » نژاد سگ » دنیای حیوانات

او شكارگرى بى مانند است. آفريده شده تا شكار كند. به دنبال شكارش همانند جنيان نه در آسمان كه در روى زمين به پرواز درمى آيد. چشمان درشتش بسان پاره آتشى ديرپا و فروزان است. به يمن تيزبينى چشمانش هيچ شكارى در دشت از نظرش دور نمى ماند و آهوان دشت از تازشش در رنج و سختى اند. با گوش هايى فروهشته و اندامى باريك در پى شكار مى تازد. تيزگامى او بدان سان كه تارهاى كمان پنبه زن، تكه هاى پنبه را به هوا پرتاب مى كند، خاك را از زمين برمى انگيزد. او تازى شكارى است. يار و ياور انسان شكارگر از هزاره هاى پيش از تاريخ تاكنون. سالوکی در واقع قدیمترین نژاد سگ اهلی میباشد  و طبق آزمایشات دی ان ائی که انجام شده سالوکی نزدیکترین نژاد به گرگ میباشد و از اولین نقاشی های به جا مانده به دوران 7000 سال پیش از باز میگردد، زیبائی سرعت و استقامت این حیوان باعث شده که به یکی از پرطرفدارترین سگ ها شکاری تبدیل شود.

تازى ايرانى همدم هزاره هاى پيش از تاريخ (مقاله ای از جناب آقای علی گلشن)

خلاصه مطلب

1. بى شك يكى از قديمى ترين نژاد سگ هاى اهلى در جهان، سگ هاى شكارى بادپا يا تازى ها بوده اند. قدمت ظهور سگ هايى از اين رده به دوران اوليه فرهنگ بشرى در خاور نزديك باستان باز مى گردد
2. در پى اهلى كردن سگ سانان وحشى و اعمال آميزش هاى انتخابى، سگ هايى به وجود آمدند كه تمام شرايط لازم براى شكار و تعقيب را دارا بودند. اين سگ ها امروزه با نام
سگ هاى تازى شناخته مى شوند.
3. شواهد موجود و گزارش كاوش هاى متعدد باستان شناسى، از حضور سگ هاى شكارى تيزپا و كاربرد آنها نزد جوامع باستانى جاى جاى ايران حكايت دارد.

او شكارگرى بى مانند است. آفريده شده تا شكار كند. به دنبال شكارش همانند جنيان نه در آسمان كه در روى زمين به پرواز درمى آيد. چشمان درشتش بسان پاره آتشى ديرپا و فروزان است. به يمن تيزبينى چشمانش هيچ شكارى در دشت از نظرش دور نمى ماند و آهوان دشت از تازشش در رنج و سختى اند. با گوش هايى فروهشته و اندامى باريك در پى شكار مى تازد. تيزگامى او بدان سان كه تارهاى كمان پنبه زن، تكه هاى پنبه را به هوا پرتاب مى كند، خاك را از زمين برمى انگيزد. او تازى شكارى است. يار و ياور انسان شكارگر از هزاره هاى پيش از تاريخ تاكنون.
•••
بى شك يكى از قديمى ترين نژاد سگ هاى اهلى در جهان، سگ هاى شكارى بادپا يا تازى ها بوده اند. قدمت ظهور سگ هايى از اين رده به دوران اوليه فرهنگ بشرى در خاور نزديك باستان بازمى گردد. تاريخچه و منشاء سگ هاى تازى به شكل كاملاً پيچيده اى با تاريخ زندگى انسان هاى اوايل دوران نوسنگى پيوستگى دارد. احتمالاً دوران و زادگاه اصلى اين سگ ها به زمانى برمى گردد كه انسان هاى اوليه در كوهپايه هاى زاگرس به شكار و گردآورى غذا مى پرداختند. در اين دوره انسان شكارگر با ساده ترين روش هاى ممكن و صرفاً با استفاده از ابزارآلات بسيار ساده و تعقيب حيوانات اقدام به شكار آنها مى كرد. اما استفاده از اين روش هاى ابتدايى براى رفع نيازهاى غذايى كافى نبود.
انسان شكارگر به دنبال زدودن اين گونه مشكلات، اقدام به اهلى كردن گرگ هاى بومى آسيايى كرد كه كوچكتر، سبك تر و چابك تر از گونه هاى موجود در مناطق شمالى كره زمين بودند. اين امر به تدريج باعث شد كه انسان با نسل كشى هاى متعدد و آشكار ساختن ويژگى هاى موردنظر خود در گرگ ها (سرعت بالا در تعقيب و به دام انداختن شكار) از آنها همان چيزى را به وجود آورد كه براى هميارى در شكار حيوانات گريز پا نياز داشت. در اين مورد نشانه هايى از دوره نئوليتيك (در حدود ۶۷۵۰ سال پيش از ميلاد) وجود دارد كه گواهى مى دهد در آن زمان اهلى كردن گرگ در شمال عراق رايج بوده است.
در پى اهلى كردن سگ سانان وحشى و اعمال آميزش هاى انتخابى، سگ هايى به وجود آمدند كه تمام شرايط لازم براى شكار و تعقيب را دارا بودند. اين سگ ها كه امروزه با نام سگ هاى تازى شناخته مى شوند در طول تاريخ خدمات ارزنده اى در زمينه شكار و تامين مايحتاج زندگى مردمان دوران باستان داشته اند.
شواهد موجود و گزارش كاوش هاى متعدد باستان شناسى، از حضور سگ هاى شكارى تيزپا و كاربرد آنها نزد جوامع باستانى جاى جاى ايران حكايت دارد.
باستان شناسان قديمى ترين آثار حضور سگ هاى تازى را در منطقه اى يافتند كه قديمى ترين محل سكونت بشر در دشت بود. در تپه هاى باستانى «سيلك» واقع در نزديكى شهر كاشان، علاوه بر استخوان هاى حيوانات اهلى دوران پيشين، استخوان هاى يك سگ تازى نيز به دست  آمد كه متعلق به هزاره چهارم پيش از ميلاد بود.
از ديگر شواهد موجود مى توان به ظروف سفالين منقوش در ادوار مختلف ايران اشاره كرد. در تعدادى از اين ظروف كه موضوع آنها در ارتباط با شكار و شكارگرى است به نقوشى از سگ هاى تازى در تعقيب حيواناتى از جمله گوزن، آهو و بزكوهى برمى خوريم كه با نهايت دقت و به سبكى انتزاعى ترسيم شده اند. سفالينه هاى مكشوف از «تل باكون» در نزديكى «تخت جمشيد» نمونه هاى منحصر به فردى از نقوش تازى را از 3800 تا 4200 سال پيش از ميلاد به نمايش گذاشته اند. باريكى اندام، دست ها و پاهاى بلند و كشيده، پوزه باريك و دمى حلقه مانند تماماً از خصوصيات بارز سگ هاى تازى است كه به زيبايى بر پيكر اين سفال ها تصوير شده اند.
علاوه بر ظروف سفالين، نقش تازى ها را بر روى مهرها و اثر مهرهاى به جا مانده از ايران باستان نيز مى توان مشاهده كرد. وجود نقوش تازى در آثارى از اين دست نقش بارز اين حيوان را در ميان اقوام ساكن فلات ايران آشكار مى سازد.
از وجود سگ هاى شكارى تيزپا در مصر نيز شواهد بسيار در دست است. با مطالعه اين شواهد مى توان نتيجه گرفت كه تازى ها روزگار لذت بخشى را در كنار پادشاهان اين كشور گذرانده اند. در مصر علاقه و گراميداشت نسبت به اين سگ به حدى بود كه آن را با نام «الحر» كه به معناى حيوانى آزاد و اصيل است مى ناميدند. از آثار يافت شده در گورهاى فراعنه مصر كه متعلق به ۲۱۰۰سال پيش از ميلادند شواهدى به دست آمد كه نشان مى  دهد در آن زمان اجساد تازى ها را مانند خداوندگارشان موميايى كرده و به خاك مى سپردند.
تازى ها در ميان اعراب نيز داراى اهميت و ارزش بالايى بوده اند. آنان اين سگ ها را «سلوقى» مى نامند و همواره در طول زمان قبايل بدوى عرب براى تامين مايحتاج خود وابسته به قدرت خارق العاده تازى ها بوده اند. اگرچه سگ در دين اسلام نجس شمرده مى شود، اما استثناهايى در مورد اين نژاد خاص ميان اعراب وجود داشت. بنا بر اعتقاد آنان تازى هديه اى از جانب خداوند بود. آنان تنها سگانى بودند كه اجازه داشتند داخل خيمه شيخ هاى عرب بنشينند.
• بررسى لغت تازى
در زبان فارسى به سگ شكارى تيزپا «تازى» گفته مى شود اما در معنى اين لغت رازى نهفته است. در تعبير صحيح اين لغت، غربى ها و گاهاً ايرانيان دچار اشتباه تاريخى شده اند. لغتنامه هاى زبان فارسى سگ  تازى را به معناى سگ عربى آورده اند. زيرا يكى از معانى اين لغت، عرب و عربى است. اما اين گونه تعبير نام به طور مطلق، قابل قبول نيست. زيرا براى لغت تازى معانى ديگرى نيز وجود دارد كه يكى از اصلى ترين آنها تاختن و دويدن با سرعت زياد است. در زبان فارسى لغات هم ريشه بسيارى با اين لغت وجود دارد كه همگى در ارتباط با دويدن با سرعت بالا است. مانند «تازانيدن»، «تازنده»، «تازش» و «تاخت و تاز» كه جملگى به معنى هجوم آوردن سريع، يورش بردن،  دويدن و يا سوار بر اسب مسيرى را پيمودن است. بنا بر اين، سرعت زياد و تازيدن اين سگ ها بر شكارشان خود بهترين دليل براى اطلاق اين نام به آنها است.
احتمالاً سگ هاى شكارى در زمان پيش از اسلام نيز با نام «تازى» خوانده مى شدند. زيرا سرعت بالا و مهارت در دوندگى براى ايرانيان همواره تحسين برانگيز بوده است. به همين دليل اسب هاى تيزپا را نيز اسب تازى مى خواندند. در «سراج اللغات» آمده است در زمان صدر اسلام كه اعراب حمله و تاخت و تاز بسيار در ايران كردند، ايرانيان به دليل هجوم و يورش سريع آنها به كشورشان آنان را نيز «تازى» خواندند. با توجه به مطالب ذكر شده بدون شك ريشه تاختن در انتخاب نامى اين چنين براى سگ هاى شكارى مدنظر بوده است نه منسوب كردن آنها به نژاد عربى.
• تازى ايرانى
تازى ايرانى يكى از اعضاى خانواده سگ هاى شكارى است كه براى شكار خود صرفاً متكى به قوه بينايى است. كمر باريك، دست و پاى كشيده، دمى بلند و حلقه مانند، پوزه باريك و گوش هاى فروهشته اش مجموعه اى از هماهنگى و زيبايى است. خصوصيات متناسب و خلق و خوى آرامش او را به سگى ايده آل تبديل كرده است.
تازى ها از نظر شكل و خصوصيات ظاهرى تابع منطقه جغرافيايى هستند كه در آن زندگى مى كنند. از نظر پوشش بدنى مى توان تازى ها را به دو دسته موبلند (شلال) و مو كوتاه (كوسه) تقسيم كرد. در مناطق مختلفى از خاورميانه و شمال آفريقا كه گستره و پراكندگى سگ هاى تازى است بنا به موقعيت اقليمى، نوع خاصى از اين حيوانات وجود دارند. به رغم تفاوت هاى اندك ظاهرى در تازى هاى شرقى، اختلاف ژنتيكى در آنها ديده نمى شود و تمامى تيپ هاى موجود، عضو خانواده بزرگ سگ هاى تازى و شكارى هستند. در كشورهاى غربى تازى ايرانى را اكثراً با نام «سالوكى» مى شناسند و تيپ موبلند آن به دليل جذابيت و كارش در نمايش هاى زيبايى بيشتر مورد پسند است.
در ايران با توجه به محل پراكنش تازى ها، تيپ هاى متنوعى از آنها از نظر جثه و پوشش بدن ديده مى شوند. تازى هاى غرب كشور (كردستان و آذربايجان) به دليل مرتفع بودن مناطق و سرماى هوا داراى پوشش بدنى بلند و گوش و دمى شلال هستند. جثه آنها نيز از تازى هاى ساير مناطق ايران بزرگ تر است. گاهى در فصول سرد سال براى جلوگيرى از سرما براى تازى ها جل و پوش تهيه مى شود. رنگ تازى هاى اين مناطق نيز اكثراً تيره است.
تيپ ديگر تازى ايرانى «نيمه شلال» نام دارد كه بيشتر در فلات مركزى و شمال شرق كشور ديده مى شود. بدن اين تازى ها داراى پوششى كوتاه است كه تنها در قسمت دم موهاى كمى ديده مى شود. گوش اين سگ ها برخلاف پوشش بدنى، داراى موهاى بلند و ابريشمين است. رنگ هاى روشن و خاكى اين تازى ها به دليل استتار مناسب و هم رنگ بودن با محيط شكار بيشتر مورد استفاده است. تيپ آخر تازى ها در ايران «كوسه» نام دارد و بومى مناطق جنوب و جنوب شرق كشور است. به دليل سازگارى با حرارت بالاى محيط، تازى هاى اين مناطق داراى جثه اى كوچك و پوشش بدنى بسيار كوتاهى هستند.

         
• شكار با سگ هاى تازى
ايرانيان شكار آموختن به سگان را از ابداعات «هوشنگ پيشدادى» مى دانند. زيرا او بود كه سگان را تعليم داد تا صيد بگيرند و نگاه دارند و نزد صياد بياورند. در گذشته اكثر سلاطين و بزرگان به شكار با سگ هاى تازى علاقه فراوان داشتند و هميشه در تازى خانه هاى آنها تعداد زيادى تازى وجود داشت كه هر يك داراى خدمه و مسئول خاص خود بودند. «سلطان محمود غزنوى» تمام تازى هاى خود را جل اطلس و زربفت مى پوشاند و گردن بند جواهر نشان به گردنشان مى انداخت. در «رستم التواريخ» نيز آمده است، در دوران صفويه مسئول سگ هاى شكارى را «تازى كش باشى» مى ناميدند و تازى خانه هاى آنها پر بود از سگان شيرگير پلنگ فرسا و تازى هاى نخجير گير آهو ربا.
از تازى ها براى شكار انواع حيوانات صحرايى از قبيل آهو، جبير، گور و خرگوش استفاده مى شود. در ميان انواع شكارهايى كه توسط تازى ها انجام مى گيرد، شكار آهو همواره از اهميت و جذابيت برخوردار بوده است. اين شكار يكى از اصيل ترين شكار ها بوده و اكثر بزرگان و شاهزادگان به اين نوع شكار علاقه وافرى داشته اند.
در گذشته يكى از روش هاى متداول شكار آهو با تازى، «قره زدن» نام داشت كه در مناطق و زمين هاى خشك و سوزان انجام مى گرفت. در اين شكار سواركاران گله  آهو ها را يافته و سواركارى كه در فن آهوگردانى مهارت داشت به متفرق كردن آهوها مى پرداخت و سپس يكى از آنها را به سمت ساير سواركاران كه هركدام يك يا دو تازى در اختيار داشتند هدايت مى كرد. به محض نزديك شدن آهو به سواركار اول، يكى از تازى ها رها شده و به تعقيب آهو مى پرداخت. به همين ترتيب با عبور از مقابل ساير سواركاران تازى هاى تازه نفسى نيز به تعقيب آهو پرداخته و حيوان را به دليل خستگى و كم شدن سرعتش در اندك زمانى شكار مى كردند.
يكى ديگر از روش هاى شكار آهو در گذشته، شكار مشترك تازى و پرنده شكارى بود. اين شكار يكى از ارزشمند ترين و دشوار ترين شكارها در ايران بوده است كه امروز از آن با نام «شاه شكار باستانى» ياد مى شود. براى انجام اين شكار از پرندگان شكارى «سياه چشم» استفاده مى شود. تازى را از تولگى با پرنده اى مانند دليجه مانوس مى كنند و پس از آموختن فنون شكار و همكارى با پرنده آن را براى شكار به همراه شاهين يا بالابانى كه از قبل براى شكار آهو تعليم ديده است به صحرا مى برند.
پرنده در آسمان گله آهوها را يافته و بالاى سر آنها چرخ مى زند. سواركاران به سرعت خود را به محل گله آهوها رسانده و تازى هاى خود را به سويشان روانه مى كنند. پرنده از ميان گله يكى از آهوها را نشان كرده و با همكارى تازى ها آن را از گله جدا مى كند. در اين وقت پرنده به سمت شكار هجوم برده و با منقار و چنگال هايش به سر و صورت آهو حمله مى كند. آهو نيز در اثر اين حمله از سرعتش كاسته شده و تازى ها به سرعت آن را شكار مى كنند. امروزه شكارچيان به ندرت به شيوه هاى ذكر شده شكار مى كنند و اين روش شكار باستانى به تدريج به فراموشى سپرده شده و جز در بازنامه ها و شكار نامه ها ديگر آثارى از آن بر جاى نخواهد ماند.
در اين روزگار از اعتبار اوليه تازى ها كاسته شده و تعداد آنها روز به روز كمتر مى شود. دلايل متعددى در اين روند كاهش دخالت دارند ازجمله فشارهاى اقتصادى و اجتماعى. اين گونه فشار ها به تدريج شيوه زندگى شكارچيان و كشاورزان محلى را دگرگون ساخته و نتيجه آن، مهاجرت عده زيادى از آنها به شهر هاى صنعتى و بزرگ است. نداشتن زمان كافى براى شكار، عدم رفع نياز مالى از اين طريق و همچنين كاهش سطح زمين هاى كشاورزى كه محيط زيست شكار تازى را از بين برده است ازجمله آثار چنين تحولاتى است.
استفاده گسترده از اسلحه هاى شكارى و وسائل نقليه صحرايى كه در نهايت منجر به از ميان بردن حيوانات مورد شكار تازى ها مى شود خود حلقه فشار را تنگ تر كرده است. براى شكارچى روستايى كه مايحتاج زندگى اش از طريق شكار با تازى هايش تامين مى شود نگاهدارى تازى زمانى معنى پيدا مى كند كه حيوانى براى شكاركردن وجود داشته باشد.
طى هزاران سال نژاد تازى هاى ايرانى به دقت حفظ شده و با توجه به انتخاب اصلح نمونه هاى با ارزشى از آنها به وجود آمده است. اما امروزه اين حيوان از هر سو مورد حمله قرار گرفته و آينده درخشانى ندارد. با اين وجود در خارج از ايران افرادى به پرورش تازى هاى ايرانى اشتغال دارند و در جهت احياى نسل آنها تلاش مى كنند. در ايران نيز عده اى از افراد علاقه مند به پرورش تازى ايرانى مى پردازند اما با اين وجود حفظ نژاد اين سگ ها توجه و حمايت اصولى بيشترى را مى طلبد.

سلامت
• نگرانی عمده: هیچ
• نگرانی کم اهمیت تر: هیچ
• گاهی دیده میشود: کاردیومیوپاتی (نقص در عضله قلب)
• آزمایشات پیشنهادی: هیچ
• نکته: حساس به بیهوشی